คุณสมบัติ ประโยชน์ และการใช้งาน
ไม้ขี้เหล็กคืออะไร?
หากพูดถึงพืชพื้นบ้านที่อยู่คู่กับสังคมไทยมาอย่างยาวนาน ชื่อของ “ไม้ขี้เหล็ก” ย่อมเป็นหนึ่งในนั้นอย่างไม่ต้องสงสัย แม้ชื่ออาจฟังดูไม่ไพเราะนัก แต่พืชชนิดนี้กลับเต็มไปด้วยคุณประโยชน์ ทั้งในด้าน อาหาร ยา และการใช้ประโยชน์ทางเกษตรกรรม รวมถึงยังเป็น ไม้ยืนต้น ที่แข็งแรง ทนทาน และปลูกง่าย
ขี้เหล็กไม่ได้มีดีแค่ใบที่นำไปทำอาหารพื้นบ้านอย่าง “แกงขี้เหล็ก” เท่านั้น แต่ยังมีสารออกฤทธิ์ทางชีวภาพสูง เช่น แอนทราควิโนน (Anthraquinone) และ บาราคอล (Barakol) ที่มีสรรพคุณช่วยระงับประสาท นอนหลับสบาย บำรุงตับ และล้างพิษในร่างกาย
ประโยชน์ของต้นขี้เหล็ก
1. ด้านอาหาร
- ยอดอ่อนและดอกอ่อน ของขี้เหล็กสามารถนำมาปรุงเป็นอาหารได้ โดยเฉพาะ “แกงขี้เหล็ก” ที่เป็นเมนูพื้นบ้านยอดนิยม
- ช่วยเสริมใยอาหาร มีสารต้านอนุมูลอิสระ
- ควรลวกหรือต้มก่อนเพื่อขจัดสารบาราคอลบางส่วนที่มีฤทธิ์กดประสาท
- นิยมกินร่วมกับน้ำพริก ปลาย่าง หรือข้าวเหนียว
2. ด้านสมุนไพร
ใบขี้เหล็ก
- มีสารบาราคอล ช่วยระงับประสาท นอนหลับสบาย
- บำรุงตับ ขับสารพิษ
- ลดอาการเครียด และช่วยให้สมองปลอดโปร่ง
เปลือกต้น
- ใช้ต้มดื่มแก้ท้องร่วง
- ลดการอักเสบ และฆ่าเชื้อ
ดอกขี้เหล็ก
- ลดอาการนอนไม่หลับ
- ช่วยให้ระบบขับถ่ายดีขึ้น
ราก
- ใช้ตำพอกแผล
- แก้ผดผื่นคัน ผิวหนังอักเสบ
ขี้เหล็กกับการนอนหลับ
หลายคนรู้จักขี้เหล็กในฐานะสมุนไพรช่วยนอนหลับ ซึ่งมีงานวิจัยยืนยันว่า สารบาราคอล ที่พบในใบขี้เหล็ก มีฤทธิ์กดระบบประสาทส่วนกลางอย่างอ่อนโยน ช่วยให้รู้สึกผ่อนคลายและหลับง่ายขึ้น เหมาะสำหรับผู้ที่นอนไม่หลับจากความเครียดหรือการใช้สมองมาก
วิธีใช้
- ต้มใบขี้เหล็กสดหรือตากแห้งประมาณ 10–15 ใบ ในน้ำสะอาด
- ดื่มก่อนนอน วันละ 1 แก้ว
- ควรต้มครั้งละไม่มาก และไม่ควรดื่มติดต่อกันเกิน 7 วัน
การแปรรูปและการใช้ประโยชน์ทางเศรษฐกิจ
- อาหารพร้อมรับประทาน: เช่น แกงขี้เหล็กบรรจุถุงพร้อมอุ่น
- ชาขี้เหล็ก: ตากใบแล้วบด ทำเป็นชาสมุนไพร
- แคปซูลสมุนไพรขี้เหล็ก: เสริมบำรุงตับ นอนหลับ
- สบู่สมุนไพรขี้เหล็ก: ลดผดผื่น สิว และป้องกันเชื้อรา
- น้ำยาฆ่าเชื้อจากใบขี้เหล็ก: สำหรับล้างแผล
แนวโน้มและตลาดไม้ขี้เหล็ก
- ขี้เหล็กเริ่มเป็นที่ต้องการมากขึ้นในกลุ่ม ผู้รักสุขภาพ
- การแปรรูปเพื่อส่งออกในรูปแบบชาสมุนไพรหรือผลิตภัณฑ์เสริมอาหารกำลังเติบโต
- เป็นพืชที่รัฐบาลไทยสนับสนุนให้ปลูกเป็น พืชเศรษฐกิจทางเลือก
- มีงานวิจัยใหม่ ๆ เกี่ยวกับฤทธิ์ต้านมะเร็งของสารสกัดจากขี้เหล็ก